Δημήτρης Δαμάσκος - Αναζητώντας το αρχαίο Άργος Ορεστικόν...
Ο κ.Δημήτρης Δαμάσκος (δεξιά στη φωτογραφία), επίκουρος καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και ο συνάδελφός του, κ.Δημήτρης Πλάντζος (αριστερά στη φωτογραφία), επίσης επίκουρος καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο, διενεργούν από πέρσι το καλοκαίρι πανεπιστημιακή ανασκαφή στο χώρο της Παραβέλας, λίγο έξω από το Άργος Ορεστικό. Η ανασκαφή τελεί υπό την επίβλεψη της ΚΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, με έδρα τη Φλώρινα, και την αντίστοιχη Βυζαντινή με έδρα την Καστοριά. Η ανασκαφική έρευνα συνεχίζει την προ εικοσαετίας ανασκαφή του αειμνήστου βυζαντινολόγου, Θανάση Παπαζώτου.
Ήταν Αύγουστος του 2009 όταν τους εντοπίσαμε, καθώς επιστρέφαμε από εξόρμηση σε άλλη περιοχή. Όταν διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για κάτι σημαντικό, δεν χάσαμε την ευκαιρία και απευθυνθήκαμε στον κ. Δαμάσκο, ο οποίος πολύ πρόθυμα δέχτηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις μας...
Cyberότσαρκα: Κύριε Καθηγητά, με αφορμή τις ανασκαφές που πραγματοποιείτε αυτές τις μέρες στην περιοχή μας, πήραμε την πρωτοβουλία και ήρθαμε να σας κάνουμε μερικές ερωτήσεις... Επιστρέψατε σε μία θέση, που οι πρώτες και τελευταίες συγχρόνως συστηματικές ανασκαφές, έγιναν πριν από 20 περίπου χρόνια. Μπορείτε να μας πείτε λίγα πράγματα για τις αρχαιότητες της Παραβέλας και τις ανασκαφές που έγιναν τότε;
Δ.Δαμάσκος: Η Παραβέλα είναι ο χώρος στον οποίο ο Θανάσης Παπαζώτος ανέσκαψε μια παλαιοχριστιανική βασιλική κι ένα ρωμαϊκό κτίσμα κάτω από τη βασιλική στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Η ανασκαφή του Παπαζώτου ήταν μια σωστική ανασκαφή. Οι προηγούμενοι αρχαιολόγοι έκαναν μικρές ερευνητικές τομές και δεν ασχολήθηκαν συστηματικά με τις αρχαιότητες της περιοχής. Η δική μας είναι η πρώτη συστηματική ανασκαφή, με τη συμμετοχή φοιτητών μάλιστα, ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της έρευνας, καθώς μια γενιά αρχαιολόγων θα εκπαιδευτεί στο χώρο του Άργους Ορεστικού και θα συνδυάσει τις πρώτες αρχαιολογικές εμπειρίες με την περιοχή. Ο Θανάσης Παπαζώτος ανέσκαψε επίσης τα τείχη που βρίσκονται έξω από την πόλη του Άργους και ταύτισε την περιοχή αυτή με την αρχαία Διοκλητιανούπολη. Είναι η πόλη η οποία ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Διοκλητιανό στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. Μέσα στα τείχη της πόλης ανέσκαψε επίσης μία βασιλική κοντά στα παλιά σφαγεία, και έξω από τα τείχη της πόλης μία ακόμη παλαιοχριστιανική βασιλική του 4ου ή του 5ου αιώνα. Κάτω από τη βασιλική στην Παραβέλα αποκαλύφθηκε ένα μεγάλο ρωμαϊκό κτίσμα, ένα αίθριο με ορθογώνια κάτοψη. Το κτίσμα είναι πάρα πολύ μεγάλο, με διαστάσεις 50 επί
Cyberότσαρκα: Ποιος ο στόχος της δικής σας ανασκαφής;
Δ.Δαμάσκος: Αυτό που θέλει να προσδιορίσει η σημερινή ανασκαφή, 20 χρόνια μετά την ανασκαφή του Παπαζώτου, είναι να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τη ρωμαϊκή φάση ανοικοδόμησης, δηλαδή το ρωμαϊκό κτίσμα που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τη βασιλική. Να δούμε αν το σχήμα του κτιρίου που δίνει στην κάτοψη ο Παπαζώτος ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αν μπορούμε να βρούμε κάποια περισσότερα στοιχεία για το κτίσμα, τη χρονολόγηση και την ερμηνεία του. Ο Παπαζώτος το χρονολογεί στον 2ο ή τον 3ο αιώνα μ.Χ., την εποχή δηλαδή πριν από την ίδρυση της Διοκλητιανούπολης. Η Διοκλητιανούπολη ιδρύθηκε στα τέλη του 3ου αιώνα. Αυτό το κτίριο πρέπει να χρονολογείται πριν από αυτήν την ίδρυση. Τα χρόνια εκείνα, φύλα που έρχονται από τον Βορρά κάνουν επιδρομές στον χώρο της Δυτικής Μακεδονίας και ο Διοκλητιανός αναγκάζεται και δημιουργεί μια νέα πόλη κοντά στο ποτάμι. Χτίζει τείχη κι εκεί μέσα οχυρώνονται οι κάτοικοι της περιοχής. Επομένως, αυτό το κτίριο το οποίο χρονολογείται στα χρόνια πριν από τον Διοκλητιανό προϋποθέτει την ύπαρξη ενός άλλου οικισμού, μιας άλλης πόλης δηλαδή στην περιοχή αυτή. Αυτά είναι τα δεδομένα από την ανασκαφή κι εμείς θέλουμε να ερμηνεύσουμε το κτίριο αυτό, για το οποίο ο Παπαζώτος δεν μπόρεσε να δώσει μία ικανοποιητική απάντηση.
Cyberότσαρκα: Τα μέχρι τώρα ευρήματα, σας οδηγούν σε κάποιο συμπέρασμα;
Δ.Δαμάσκος: Πρόσφατες δικές μου μελέτες, οι οποίες βασίζονται στα γραπτά του Παπαζώτου και στα εναπομείναντα αρχιτεκτονικά και άλλα λείψανα από την ανασκαφή, με οδήγησαν σε μία πρόταση ερμηνείας σε ότι αφορά το ρωμαϊκό κτίσμα. Θεώρησα ότι αυτό το μεγάλο ορθογώνιο κτίσμα, το οποίο, επαναλαμβάνω, είναι πάρα πολύ μεγάλο, είναι ένα είδος αγοράς μιας πόλης που πιθανότατα θα μπορούσε να είναι η πόλη του αρχαίου Άργους. Έχουμε από μαρτυρίες Ρωμαίων συγγραφέων τις πληροφορίες ότι εδώ στην περιοχή, στον κάμπο της αρχαίας Ορεστίδας, υπήρχε μια πόλη η οποία ονομαζόταν Άργος. Έχουμε δηλαδή εδώ μια αγορά και το μικρότερο κτίσμα, αυτό με την ημικυκλική κόγχη, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι σώζει στις στενές του πλευρές, κτιστά έδρανα. Είναι δηλαδή ένα συνεχόμενο έδρανο πάνω στο οποίο προφανώς κάθονταν ορισμένοι άνθρωποι και μπροστά στην κόγχη σώζονται τα υπολείμματα μιας βάσης αγάλματος. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ακριβώς μπροστά στη βάση του αγάλματος το χέρι μιας μορφής. Σώζονται δύο δάχτυλα του αριστερού χεριού, το οποίο κρατά ένα κλαδί δάφνης. Το υπόλοιπο άγαλμα πρέπει να έχει καταστραφεί. Οι πιθανότητες να βρεθεί και κάποιο άλλο τμήμα του, έστω κι ένα μικρό θραύσμα, είναι σχετικά μικρές. Θεωρώ ότι το άγαλμα που υπήρχε στη βάση απεικόνιζε τον Απόλλωνα να κρατάει δάφνη κι αυτό εξηγείται με βάση τον ιδρυτικό μύθο της αρχαίας πόλης του Άργους, έτσι όπως αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ορέστης, γιος των Ατρειδών, όταν σκότωσε την μητέρα του Κλυταιμνήστρα, κατέφυγε στο ιερό του Απόλλωνα για να ζητήσει τον καθαρμό του από τη μητροκτονία. Στη συνέχεια ήρθε στην περιοχή και ίδρυσε ένα δεύτερο Άργος, όπως ονομάζεται η ομώνυμη πόλη της Πελοποννήσου. Φυσικά όλο αυτό είναι στα όρια του μύθου. Δηλαδή δεν πιστεύουμε ότι υπήρχε ένας Ορέστης, ο οποίος έφυγε από το πελοποννησιακό Άργος και ήρθε εδώ για να χτίσει μια νέα πόλη. Όλο αυτό εντάσσεται στην προσπάθεια των αρχαίων Ελλήνων στα ρωμαϊκά χρόνια να τονίσουν περισσότερο τους τοπικούς τους μύθους και τις τοπικές τους λατρείες.
Θεωρώ λοιπόν ότι εδώ έχουμε ένα άγαλμα Απόλλωνα, το οποίο μας θυμίζει τον ιδρυτικό μύθο της πόλης. Όσο για τα κτιστά έδρανα, τα συσχετίζω με επιγραφικές μαρτυρίες από την περιοχή που αναφέρουν την έδρα ενός κοινού, «του Κοινού των Ορεστών». Πιστεύω πως το κτίσμα είναι ένα βουλευτήριο της ρωμαϊκής εποχής, όπου συνεδρίαζαν οι Ορέστες, οι προύχοντες των πόλεων της Ορεστίδας.
Cyberότσαρκα: Κατά πόσο είναι ασφαλής αυτή η ερμηνεία που δίνετε για το κτίσμα;
Δ.Δαμάσκος: Η ερμηνεία μου αυτή έγινε με τον συσχετισμό κάποιων δεδομένων. Είναι το χέρι του αγάλματος, που εγώ το ταυτίζω με τον Απόλλωνα, τα κτιστά έδρανα, αλλά και ο τύπος του κτιρίου, ο οποίος είναι καθαρά ρωμαϊκός. Έχουμε δηλαδή μία μεγάλη αυλή και στη μια πλευρά αυτής της αυλής, έχουμε ένα δεύτερο κτίριο με ημικυκλική κόγχη που μας θυμίζει πάρα πολύ αντίστοιχα συγκροτήματα ρωμαϊκής εποχής. Το πρόβλημα τώρα που προκύπτει από την ερμηνεία αυτή κι από τις ανασκαφές του Παπαζώτου είναι ότι πρέπει να αναζητήσουμε μία πόλη. Ένα κτίσμα διαστάσεων 50 επί 30, δεν έστεκε κάπου μόνο του. Εντάσσεται μέσα σε έναν πολεοδομικό ιστό. Κι αυτός ο ιστός πρέπει να αναζητηθεί στην ευρύτερη περιοχή της Παραβέλας, όπου θα πρέπει να δούμε, τι άλλα αρχιτεκτονικά κυρίως κατάλοιπα έχουμε από την πόλη αυτή.
Cyberότσαρκα: Μεγάλο κτίσμα θα μπορούσε να σημαίνει και μεγάλη πόλη γύρω από αυτό;
Δ.Δαμάσκος: Θεωρητικά, μιλάμε για μία πόλη, η οποία θα μπορούσε να έχει επίσης κι άλλα μεγάλα κτίρια, τα οποία μπορεί να σώζονται, μπορεί και να μην σώζονται. Η ανασκαφή έχει σαν στόχο να διερευνήσει τη ρωμαϊκή φάση της κατοίκησης στην περιοχή αυτή, να δούμε τι άλλο υπάρχει εκτός από το κτίσμα αυτό, κι αν μπορούμε να το χρονολογήσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, γιατί ο Παπαζώτος δεν μπορούσε να το κάνει με βάση τα ανασκαφικά του ευρήματα. Αυτοί είναι οι στόχοι της έρευνας, η οποία θα συνεχιστεί καλώς εχόντων και τα επόμενα χρόνια. Φέτος είναι η πρώτη μας χρονιά κι ελπίζουμε ότι θα προχωρήσουμε τις έρευνες στην περιοχή με πιο συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Cyberότσαρκα: Επομένως μιλάμε για μια ανασκαφή, ένα επίπεδο χαμηλότερα, τόσο υψομετρικά όσο και χρονολογικά, από όσα έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα...
Δ.Δαμάσκος: Ακριβώς! Ψάχνουμε το ρωμαϊκό επίπεδο και θέλουμε να δούμε αν υπάρχει και κάτι άλλο, πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια. Αν μπορούμε δηλαδή να κατέβουμε ακόμα και στα ελληνιστικά χρόνια, προ Χριστού. Προς το παρόν τα κτίσματα που έχουμε βρει δεν μπορούν να χρονολογηθούν στα προχριστιανικά χρόνια. Πάντα βρισκόμαστε στη ρωμαϊκή εποχή αλλά και πάλι δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πότε ακριβώς χρονολογούνται, διότι δεν έχουμε εξωτερικά στοιχεία, τα οποία θα μπορούσαν να είναι για παράδειγμα ένα νόμισμα κάπου στα θεμέλια ή κεραμική ή μία επιγραφή που να μας οδηγήσουν σε σημαντικά συμπεράσματα. Προς το παρόν έχουμε μόνο κεραμική και προσπαθούμε να δούμε πόσο κατεβαίνει το ρωμαϊκό κτίριο.
Cyberότσαρκα: Η δική σας ανασκαφή, τις μέρες αυτές που βρίσκεστε εδώ με την ομάδα σας, τι έφερε στο φως;
Δ.Δαμάσκος: Εντοπίσαμε στο χώρο της αίθουσας του βουλευτηρίου μπροστά στην κόγχη πάρα πολλά κομμάτια λευκού μαρμάρου, καθώς και τμήματα ερυθρωπού και πράσινου λίθου. Είναι κομμάτια από τα λεγόμενα μαρμαροθετήματα στα δάπεδα των κτιρίων. Βρήκαμε επίσης λεπτότερα κομμάτια μαρμάρου, που τα τοποθετούσαν ως ένα ύψος στους τοίχους, αυτά είναι τμήματα της λεγόμενης ορθομαρμάρωσης. Ο Παπαζώτος είχε ήδη εντοπίσει ορισμένα κομμάτια, κι εμείς βρήκαμε ακόμα περισσότερα. Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο της φετινής ανασκαφής, είναι ότι αποκαλύπτεται ένα κτίσμα μέσα στο ρωμαϊκό αίθριο. Αλλά είναι ακόμα νωρίς για να καταλάβουμε ακριβώς περί τίνος πρόκειται διότι, όπως σας είπα, το κτίριο είναι πάρα πολύ μεγάλο.
Cyberότσαρκα: Η περιοχή μας όμως, από όσα γνωρίζουμε τουλάχιστον, δεν έχει μάρμαρο...
Δ.Δαμάσκος: Το μάρμαρο είναι εισηγμένο. Το έφεραν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Όταν επιστρέψουμε στην Αθήνα, θα κάνουμε αναλύσεις στον Δημόκριτο (Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών) για να δούμε τι είδη μαρμάρου έχουμε. Χρησιμοποιήθηκε επίσης πωρόλιθος. Βρήκαμε κομμάτια μαρμάρου τα οποία σώζουν κονίαμα, το συνθετικό υλικό για να κολλήσεις το μάρμαρο στον τοίχο, ή να το τοποθετήσεις στο έδαφος. Έχουμε βρει επίσης κομμάτια με αρχιτεκτονική διακόσμηση, τα οποία προέρχονται από κάποιο κτίριο, κι όλα αυτά πρέπει να μελετηθούν. Και φυσικά πολλές κεραμίδες από τη στέγη κυρίως.
Cyberότσαρκα: Στα περισσότερα χωράφια της ευρύτερης περιοχής, γνωρίζουμε ότι υπάρχουν διάσπαρτα τέτοιου είδους κομμάτια. Είναι αυτό κάτι που μπορεί να σας μπερδέψει και από πότε τα χρησιμοποιούσαν;
Δ.Δαμάσκος: Τα χρησιμοποιούσαν συνέχεια! Τα χωράφια είναι γεμάτα από τέτοια δείγματα κι αυτό όντως μας μπερδεύει διότι είναι επιφανειακά ευρήματα. Έχουμε βρει κομμάτια από μάρμαρο, όπως σας είπα, όστρακα από αγγεία, λαβές, χείλη. Αλλά όλα αυτά είναι πάρα πολύ συνηθισμένα, δεν μας δίνουνε μια χρονολογική ένδειξη. Δεν μπορεί κανείς να βασιστεί σε αυτά εδώ τα ευρήματα για να πει με βεβαιότητα πότε χρονολογούνται.
Cyberότσαρκα: Εσείς ως αρχαιολόγος, με τι θα ήσασταν ικανοποιημένος από τη συγκεκριμένη ανασκαφή;
Δ.Δαμάσκος: Αυτό που θέλαμε να διευκρινίσουμε την πρώτη χρονιά, το πετύχαμε. Διαπιστώνουμε οικοδομική δραστηριότητα σε ένα κομμάτι εκτός της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, στο χώρο του ρωμαϊκού αιθρίου. Υπάρχουν κτίσματα τα οποία δεν είχαν εντοπιστεί από τον Παπαζώτο και προσπαθούμε να μάθουμε τι γίνεται. Είναι πολύ νωρίς όμως, για να έχουμε κάποια συμπεράσματα. Τα συμπεράσματα μπορούν να βγούνε ίσως τη δεύτερη ή την τρίτη χρονιά...
Cyberότσαρκα: Επομένως βρισκόμαστε στην πρώτη φάση μιας ουσιαστικά νέας ανασκαφής...
Δ.Δαμάσκος: Ναι! Είναι μία ανασκαφή η οποία καλώς εχόντων των πραγμάτων θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια κι ελπίζουμε να συνεχιστεί κι εκτός των ορίων του περιφραγμένου οικοπέδου. Αυτό που θέλουμε προς το παρόν είναι να τελειώσουμε την ανασκαφή που ξεκίνησε ο Παπαζώτος και που σε κάποια σημεία έμεινε ημιτελής διότι δεν πρόλαβε να τα σκάψει. Αν τα είχε σκάψει κανονικά, θα είχε εντοπίσει όλα όσα έχουμε βρει κι εμείς, κτίσματα, μικρούς τοίχους που μπορούν θεωρητικά να μας δώσουν επιπλέον στοιχεία. Επομένως, προσπαθούμε να τελειώσουμε τα επόμενα χρόνια την ανασκαφή στο οικόπεδο αυτό και να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε στη συνέχεια. Να επεκταθούμε σε σημεία που ίσως θα μπορούσαν να μας δώσουν αρχιτεκτονήματα. Πάντα μιλάμε για τα κλασικά ρωμαϊκά χρόνια, όχι βυζαντινά. Τόσο εγώ όσο κι ο συνάδελφός μου από το πανεπιστήμιο, ο κ.Πλάντζος, είμαστε κλασικοί αρχαιολόγοι κι επομένως δεν ασχολούμαστε με τα βυζαντινά. Αφήνουμε τον χώρο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής ανέπαφο, δεν τον αγγίζουμε, σκάβουμε εκτός των ορίων της, και προσπαθούμε να κατέβουμε πιο κάτω, να δούμε τι γίνεται πριν από τα βυζαντινά χρόνια. Μένουμε μόνο στο ρωμαϊκό κτίσμα, αυτό δηλαδή που θέλουμε να ερευνήσουμε.
Cyberότσαρκα: Χρονολογικά, μέχρι που φτάνουν τα ευρήματα;
Δ.Δαμάσκος: Ό,τι έχουμε βρει, είναι σίγουρα μεταχριστιανικό. Δηλαδή πρώτοι μεταχριστιανικοί ρωμαϊκοί χρόνοι. Να σας θυμίσω, ότι η περιοχή της αρχαίας Ορεστίδας από τις αρχές του 2ου προχριστανικού αιώνα και συγκεκριμένα μετά το 197 π.Χ., είχε πάει με το μέρος των Ρωμαίων. Αποσκίρτησαν οι Ορέστες από τους Μακεδόνες και πήγαν με τη μεριά των ισχυρών, που ήταν τότε οι Ρωμαίοι, αρκετά έγκαιρα, ώστε να έχουν την εύνοια της Ρώμης για τα επόμενα χρόνια και γι’ αυτό τον λόγο η περιοχή της Ορεστίδας δεν ανήκε στην ρωμαϊκή Μακεδονία αλλά είχε ένα καθεστώς αυτονομίας. Ήταν αυτόνομοι από τους υπόλοιπους Μακεδόνες και είχαν άμεση διοικητική σχέση με τους Ρωμαίους, όχι όμως εξάρτηση. Δεν είχαν περισσότερες σχέσεις με τους Ρωμαίους απ’ όσο είχαν οι υπόλοιποι Μακεδόνες αλλά διοικητικά ήταν περισσότερο ανεξάρτητοι. Οι υπόλοιποι Μακεδόνες ήταν χωρισμένοι στις λεγόμενες τέσσερις μερίδες, από την περιοχή Κοζάνης - Έδεσσας ως την περιοχή της Καβάλας, στον Νέστο. Αυτή η περιοχή ήταν χωρισμένη σε τέσσερις μερίδες και κάθε μερίδα είχε τη δική της πρωτεύουσα. Η Ορεστίδα όμως, δηλαδή το κομμάτι της Καστοριάς, τμήμα της Φλώρινας κι ένα κομμάτι που μπαίνει στη σημερινή Αλβανία, ήτανε μια περιοχή αυτόνομη. Αυτός ίσως να ήταν ένας από τους λόγους για τον οποίο η Ορεστίδα να είχε αναπτυχθεί περισσότερο. Αλλά αυτό δεν μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα τώρα, γιατί είναι πάρα πολύ νωρίς. Είμαστε ακόμα στην αρχή! Το μόνο αρχαίο, μη βυζαντινό κτίριο που έχει εντοπιστεί, είναι το ρωμαϊκό αίθριο. Όλα τα υπόλοιπα, τα τείχη, τα κτίσματα, ό,τι είναι Διοκλητιανούπολη δηλαδή, είναι από τα τέλη του 3ου αιώνα και μετά, ουσιαστικά δηλαδή μπαίνουμε στους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Ο Διοκλητιανός ήταν ένας από τους τελευταίους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Μετά από αυτόν ήταν ο Κωνσταντίνος. Έχουμε μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη, με την επιβολή της νέας θρησκείας. Μπαίνουμε πλέον σε έναν νέο πολιτισμό, τον πρώιμο βυζαντινό πολιτισμό. Αυτή η περιοχή στην Παραβέλα φαίνεται ότι τράβηξε το ενδιαφέρον των μετέπειτα βυζαντινών που πήγαν εκεί και είχαν οικοδομικό υλικό για να χτίσουν είτε τους τάφους τους, είτε αργότερα τη μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική. Από τις τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή έξω από το Άργος, αυτή της Παραβέλας είναι η μεγαλύτερη, καλύτερα σωζόμενη, αν και σώζεται μόνο στα θεμέλια της. Μπορεί κάποιος να διακρίνει στο σχέδιο της κάτοψης τον τύπο της τρίκλιτης αυτής βασιλικής. Πρόκειται για ένα μακρόστενο ορθογώνιο οικοδόμημα, μία κόγχη, η οποία έχει εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό απ’ ότι έχουν τα προχριστιανικά κτίρια. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως το ρωμαϊκό κτίσμα που βρίσκεται κάτω από τη βασιλική δεν έχει καμία σχέση με τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια. Είναι ένα προχριστιανικό κτίριο. Ο προσανατολισμός του κτιρίου είναι διαφορετικός από αυτόν της βασιλικής.
Cyberότσαρκα: Γνωρίζουμε ότι και οι άλλες δύο βασιλικές που έχουν βρεθεί, οικοδομήθηκαν επάνω σε παλιά κτίσματα, όπως και στην περίπτωση της Παραβέλας. Έχουν γίνει εκτιμήσεις για το τι υπάρχει από κάτω και για ποιο λόγο κτίστηκαν ναοί εκτός των τειχών της Διοκλητιανούπολης;
Δ.Δαμάσκος: Για ποιο λόγο κτίστηκαν ναοί εκτός των τειχών είναι κάτι που δεν έχει απαντηθεί επαρκώς από την έρευνα. Όπως επίσης δεν ξέρουμε τι μπορεί να βρίσκεται θαμμένο κάτω από τις άλλες δύο περιπτώσεις. Πρέπει να γίνει ανασκαφή και εκεί, γιατί δε γνωρίζουμε τίποτα για τις πρωιμότερες φάσεις κατοίκησης στην περιοχή των τειχών και των βασιλικών. Η αρχαιολογική έρευνα είναι πραγματικά σε ένα πάρα πολύ πρώιμο στάδιο και δεν είμαστε σε θέση να έχουμε το "προφίλ" της ευρύτερης περιοχής κατά την αρχαιότητα. Ό,τι γνωρίζουμε ως τώρα είναι εξαιρετικά αποσπασματικό και θα ήθελα να τονίσω τη σημασία της δικής μας ανασκαφής, επειδή είναι η πρώτη φορά που κλασικοί αρχαιολόγοι, και όχι βυζαντινοί, ασχολούνται με την έρευνα σε επίπεδο συστηματικής ανασκαφής. Ότι έχει γίνει ως τώρα είναι μικρές σωστικές ανασκαφές και περισυλλογές αρχαιολογικού υλικού. Το τι μπορεί να κρύβει η ευρύτερη περιοχή του Άργους, ένθεν και ένθεν του ποταμού, από τη θέση της σημερινής πόλης ως την Ποριά, αυτό μόνον οι μελλοντικές γενιές θα μπορούν να το πουν με κάποια δόση βεβαιότητας.
Cyberότσαρκα: Υπάρχουν δείγματα για άλλα προχριστιανικά κτίσματα στην ευρύτερη περιοχή;
Δ.Δαμάσκος: ‘Εχουν βρεθεί κι άλλα μικρά ρωμαϊκά κτίσματα λίγο έξω από το Άργος, στη θέση Πίκρη και στην Ποριά, προς τα κάτω. Επίσης βρέθηκαν τάφοι πολύ κοντά στο ποτάμι και είναι λαξευμένοι μέσα στον βράχο. Είναι ακριβώς κάτω από τα τείχη της Διοκλητιανούπολης, εκεί που μπορεί να ανεβεί κανείς πάνω στα τείχη, εκεί όπου βρίσκεται το ενημερωτικό περίπτερο του αρχαιολογικού χώρου. Ίσως οι Ρωμαίοι αλλά μπορεί και οι Βυζαντινοί, έσκαψαν λαγούμια στον βράχο κι εκεί έθαβαν τους νεκρούς τους. Ο Αντώνιος Κεραμόπουλος, ο οποίος ήταν ο πρώτος έφορος κλασικών αρχαιοτήτων στην περιοχή, δηλαδή μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, βρήκε 10-15 τάφους από τους οποίους εμείς δεν καταφέραμε να τους εντοπίσουμε όλους. Οι υπόλοιποι πρέπει να είναι μέσα στη βλάστηση. Πρέπει να το ψάξει κανείς λίγο περισσότερο αλλά υποθέτω πως θα είναι ακόμα εκεί. Εκείνη την εποχή, στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, οι κάτοικοι έσκαβαν αυτούς τους λαξευτούς τάφους στον τύπο της κόγχης. Είναι ένα ημικύκλιο μέσα στον βράχο και τοποθετούσαν τους νεκρούς τους σε μικρές σαρκοφάγους, μαζί με αφιερώματα. Γι’ αυτό θα δείτε μέσα στους τάφους και μικρότερες κόγχες.
Cyberότσαρκα: Οι τάφοι που έχουν βρεθεί στην Παραβέλα είναι όλοι βυζαντινοί;
Δ.Δαμάσκος: Είναι πρώιμοι βυζαντινοί, και αν θυμάμαι καλά, από την μελέτη του Παπαζώτου, ήταν συλημένοι οι περισσότεροι. Είχαν ανοιχθεί στο παρελθόν αλλά ούτως ή άλλως, στην πρώιμη βυζαντινή εποχή κι εδώ στην περιοχή, δεν περιμένει κανείς να βρει τα τρομακτικά ευρήματα. Κι αυτοί που τους άνοιξαν, θα βρήκαν μερικά νομίσματα, λίγη κεραμική κι αυτό είναι όλο. Αν πήγαιναν για χρυσά κοσμήματα, είναι δεδομένο ότι δεν βρήκαν τίποτα. Με βάση αυτά που γνωρίζουμε, είμαστε βέβαιοι ότι δεν προσφέρεται ούτε η εποχή αλλά ούτε και ο τόπος για κάτι τέτοιο.
Cyberότσαρκα: Υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για την περιοχή μας;
Δ.Δαμάσκος: Οι φιλολογικές μαρτυρίες για την περιοχή είναι πολύ περιορισμένες. Έχουμε δύο μαρτυρίες από Ρωμαίους συγγραφείς των πρώιμων μεταχριστιανικών αιώνων που λένε ότι υπήρχε ένα Άργος στην Ορεστίδα κι ότι από το Άργος αυτό, προέρχονταν οι πρώτοι Αργεάδες Μακεδόνες βασιλείς. Οι Αργεάδες ήταν οι πρώτοι βασιλείς από τους οποίους προήλθαν αργότερα πολλοί στρατηγοί του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Ο Πτολεμαίος, ο Σέλευκος, που ακολούθησαν τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία στην Ανατολή, κατάγονταν από την περιοχή της Ορεστίδας. Η Ορεστίδα από τα αρχαία χρόνια ήταν μία ορεινή περιοχή, η οποία ήταν αγροτική, κτηνοτροφική περιοχή, χωρίς ιδιαίτερα αυξημένο εμπόριο. Υποθέτουμε όμως αργότερα, στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, ανέπτυξε εμπορικές συναλλαγές με περιοχές εκτός Μακεδονίας. Ξέρουμε ότι ως εκείνα τα χρόνια υπήρχαν σχέσεις, και εμπορικές αλλά και πολιτικές, με τον βασιλικό οίκο των Μακεδόνων στη Βεργίνα και με τους Μολοσσούς της Ηπείρου, και μάλιστα οι Μολοσσοί της Ηπείρου θεωρούνται ότι προέρχονταν από την ίδια οικογένεια, όπως και οι Ορέστες. Υπήρχαν συγγένειες τόσο με την Ήπειρο όσο και με τους Μακεδόνες της κεντρικής Μακεδονίας, γιατί και οι Ορέστες Μακεδόνες ήταν. Απλώς τα πρώτα χρόνια ήταν λίγο απομονωμένοι επειδή δεν ανήκαν στο βασίλειο της Μακεδονίας. Η Ορεστίδα έγινε μέρος του μακεδονικού βασιλείου στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. από τον Φίλιππο, ο οποίος πήρε τα εδάφη της και τα ενέταξε στο βασίλειο. Είναι μέρος της Άνω Μακεδονίας. Κομμάτι της Άνω Μακεδονίας είναι και η Λυγκηστίδα, η περιοχή δηλαδή της σημερινής Φλώρινας, ένα κομμάτι προς τα νότια, στα όρια Κοζάνης – Γρεβενά και βορειότερα, η περιοχή της Ηράκλειας, η σημερινή Μπίτολα, το Μοναστήρι δηλαδή. Η Άνω Μακεδονία φτάνει περίπου ως τα μισά του σημερινού κράτους των Σκοπίων.
Cyberότσαρκα: Έχουμε ακούσει κατά καιρούς, να λέγεται, ότι υπάρχουν πολύ σημαντικά πράγματα που είναι θαμμένα εδώ στην περιοχή αλλά για οικονομικούς κυρίως λόγους δεν αποκαλύπτονται. Το πιο χαρακτηριστικό ίσως, ότι κοντά στα τείχη της Διοκλητιανούπολης, υπάρχει θαμμένο θέατρο, του οποίου το περίγραμμα έχει εντοπιστεί από αεροφωτογραφίες...
Δ.Δαμάσκος: Εμείς δεν έχουμε εντοπίσει κάτι τέτοιο. Ούτε η αρχαιολογική υπηρεσία έχει εντοπίσει άλλα κτίσματα. Εμείς θεωρούμε δεδομένο πως η περιοχή έχει να αναδείξει πολλά περισσότερα, απλώς δεν είναι ανασκαμμένα. Πρέπει κανείς να τα ανακαλύψει. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια η περιοχή της Καστοριάς ήταν ενταγμένη σε μια πολύ μεγάλη αρχαιολογική εφορεία που είχε στη δικαιοδοσία της τη δυτική και κεντρική Μακεδονία, ως και την Ημαθία. Το βάρος του υπουργείου πολιτισμού είχε πέσει στις περιοχές Βεργίνα - Πέλλα, Βεργίνα - Δίον και η δυτική Μακεδονία, δηλαδή οι νομοί της Καστοριάς και της Φλώρινας, ήταν απομονωμένη, ας μη ξεχνάμε και τη γεωγραφική απομόνωση. Το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων έμενε στις μεγάλες πόλεις της κεντρικής Μακεδονίας.
Cyberότσαρκα: Η περίπτωση της Αιανής πως προέκυψε;
Δ.Δαμάσκος: Η Αιανή προέκυψε αργότερα. Τη δεκαετία του ’80 άρχισε να ανασκάπτεται συστηματικά. Η περιοχή αυτή της δυτικής Μακεδονίας έμεινε ανεκμετάλλευτη αρχαιολογικά. Τα περισσότερα κονδύλια πήγαιναν στις μεγάλες ανασκαφές της κεντρικής Μακεδονίας. Εδώ δεν είχαμε κανένα συνταρακτικό εύρημα, να πούμε ότι βρήκαμε χρυσά, βρήκαμε στεφάνια, ο,τιδήποτε άλλο..
Cyberότσαρκα: Ήταν κι η εποχή που ανακαλύφθηκε και ο τάφος του Φιλίππου...
Δ.Δαμάσκος: Από τη δεκαετία του ’70 και μετά έχουμε μεγάλη εισροή κονδυλίων στις αρχαιολογικές υπηρεσίες της Μακεδονίας αλλά το κομμάτι αυτό εδώ της δυτικής Μακεδονίας έμεινε απ’ έξω. Νομίζω πως είναι πολύ θετικό το γεγονός ότι πριν από μερικά χρόνια δημιουργήθηκε μία νέα εφορεία. Ακόμα και η βυζαντινή εφορεία της περιοχής υπάγονταν στην εφορεία με έδρα τη Βέροια. Υπήρχε μια μεγάλη βυζαντινή εφορεία δυτικής Μακεδονίας και είναι τόσα τα μνημεία σε Καστοριά, Φλώρινα, Βέροια κι ενδιάμεσα Έδεσσα, που ήταν αδύνατον με λίγους αρχαιολόγους να μπορεί κανείς να κάνει σοβαρή ανασκαφική έρευνα στην περιοχή. Το ίδιο συμβαίνει τώρα και με την κλασική. Έχουμε κλασική εφορεία μόνο για τους νομούς Καστοριάς και Φλώρινας, επομένως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι τουλάχιστον κάποια κονδύλια θα έρθουν προς τα εδώ. Εμείς χρηματοδοτούμαστε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Δεν έχουμε καμία οικονομική σχέση με τις εφορείες κλασικών και βυζαντινών αρχαιοτήτων. Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κάθε χρόνο βγάζει ένα κονδύλιο από τον τακτικό προϋπολογισμό του, για την χρηματοδότηση αρχαιολογικών ανασκαφών.
Cyberότσαρκα: Με ποια κριτήρια το Πανεπιστήμιο επέλεξε την περιοχή της Παραβέλας για ανασκαφές;
Δ.Δαμάσκος: Δεν επιλέχθηκε από το πανεπιστήμιο. Εμείς ως μέλη ΔΕΠ (Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό) προτείναμε την ανασκαφή αυτή. Προσωπικά ασχολούμαι με την περιοχή επιστημονικά εδώ και πολλά χρόνια αλλά στο Πανεπιστήμιο είμαι μόλις τα τελευταία 2-3 χρόνια και δεν είχα νωρίτερα τη δυνατότητα να ασχοληθώ περισσότερο. Η δική μου έρευνα ξεκίνησε πριν από περίπου 10 χρόνια. Η πρώτη φορά που ήρθα στο Άργος Ορεστικό ήταν το 2001 κι έκτοτε επισκέπτομαι κατά διαστήματα την περιοχή. Απλώς δεν μπορούσα όλα αυτά τα χρόνια να κάνω κάτι περισσότερο. Χρειαζόμουνα έναν φορέα διότι δεν μπορούσα να κάνω κάτι μόνος μου. Κι έτσι, σε συνεργασία με τον συνάδελφο τον κ.Πλάντζο, σκεφτήκαμε να εντάξουμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα για την περιοχή στο Πανεπιστήμιο. Η Παραβέλα ήταν η πρώτη μου επιλογή, ακριβώς επειδή εγώ είχα το επιστημονικό ερευνητικό ενδιαφέρον. Δεν θέλαμε να ξεκινήσουμε μια ανασκαφή σε ένα μέρος που δεν είχαμε ασχοληθεί ποτέ επιστημονικά. Πιστεύουμε ότι εδώ η περιοχή έχει να δώσει αρκετά.
Cyberότσαρκα: Οι τοπικοί φορείς και η κοινωνία, σας έχουν στηρίξει;
Δ.Δαμάσκος: Είχαμε την εξαιρετική στήριξη, τόσο από τις δύο εφορείες, οι οποίες αμέσως ενέκριναν την πρότασή μας και προωθήθηκε θετικά στο υπουργείο πολιτισμού, όσο κι από το δήμαρχο, τον κύριο Τοτονίδη, και γενικά απ’ όλο τον κόσμο. Δεν έχουμε πραγματικά κανένα παράπονο, είμαστε πάρα πολύ ευχαριστημένοι με την υποδοχή κι από άλλες φορές που έχουμε έρθει.
Cyberότσαρκα: Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή μας, έχουμε αρχίσει να αλλάζουμε ως κοινωνία σε αυτά τα ζητήματα...
Δ.Δαμάσκος: Κι άλλος κόσμος έχει αρχίσει να αλλάζει τα τελευταία χρόνια. Ως φοιτητής, όπως κι ο κύριος Πλάντζος, είχαμε λάβει μέρος σε πανεπιστημιακή ανασκαφή σ' ένα χωριό στην Κω, η οποία είναι ένα τουριστικό νησί, και οι κάτοικοι ήταν κάπως εχθρικοί απέναντί μας, δεν μας νοίκιαζαν δωμάτια π.χ. Θεωρούσαν ότι παρεμποδίζουμε την ανάπτυξη του τουρισμού. Τώρα, ο τουρισμός έχει πέσει και πιθανόν, άνθρωποι που τότε ήταν αρνητικοί, ίσως να χτυπάνε το κεφάλι τους, γιατί θα μπορούσαν να έχουν κάποια έσοδα παραπάνω απο την αρχαιολογική ανάπτυξη της περιοχής. Η Κως έχει πάρα πολλές αρχαιότητες που κι αυτές είναι επίσης ανεκμετάλλευτες. Έχει μείνει η έρευνα μόνο στην πόλη της Κω και λίγες έρευνες έχουν γίνει εκτός πόλεως.
Cyberότσαρκα: Οι πιθανότητες να βρεθείτε μπροστά σε ευχάριστες εκπλήξεις εδώ στην περιοχή μας, ποιες είναι;
Δ.Δαμάσκος: Τι πάει να πει πιθανότητα; Δεν παίζουμε ΠΡΟΠΟ! Το θέμα είναι πως εννοεί κανείς τις εκπλήξεις. Γιατί για μας, ακόμα κι αυτά που βρήκαμε φέτος είναι σημαντικά. Για έναν τουρίστα μάλλον είναι αδιάφορα. Τα συμπεράσματα της πρώτης ανασκαφικής περιόδου ήταν πολύ θετικά.
Cyberότσαρκα: Aνασκάπτετε σε ένα πεδίο το οποίο από ένα σημείο κι έπειτα είναι άγνωστο. Πάνω κάτω κι εσείς δεν γνωρίζετε τι μπορεί να εντοπίσετε...
Δ.Δαμάσκος: Δεν γνωρίζουμε αλλά από την άλλη, περιμένουμε κιόλας. Όταν σκάβεις μία πόλη, όταν σκάβεις ένα δημόσιο κτίριο, λίγο πολύ από άλλες περιπτώσεις, ξέρεις περίπου σε τι θα πέσεις. Δηλαδή, σε ένα δημόσιο κτίριο δεν θα πέσεις σε τάφους ή όταν ανασκάπτεις μια πλαγιά, μπορεί να πέσεις σε θέατρο αλλά δεν θα πέσεις σε ένα γυμνάσιο που θέλεις ένα πλάτωμα. Αν είσαι πάνω στο βουνό, ξέρεις ότι ίσως να έχεις και ένα φρούριο, να έχεις τείχη. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι πότε και αν θα βρούμε κάτι. Του χρόνου θα πάμε να σκάψουμε σε ένα μέρος το οποίο δεν έχει ανασκαφτεί ποτέ. Δεν ξέρουμε. Θα είναι κενό; Θα έχει κτίριο από κάτω; Θα έχει ένα άλλο κτίριο, θα έχει μία στοά; Αυτό δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Αν εννοείτε, όταν λέτε έκπληξη, κάποιον θησαυρό ή κινητά ευρήματα, τα οποία να έχουν προσωπικό ενδιαφέρον και να τραβάνε τον κόσμο, αυτό δεν μπορούμε να το πούμε. Δηλαδή δεν ξέρουμε αν θα πέσουμε σε χρυσά στεφάνια ή σε θησαυρό χρυσών νομισμάτων. Θα μας αρκούσε κι ένα μικρό χάλκινο νόμισμα, έστω και φθαρμένο, να μπορούμε κάτι να χρονολογήσουμε αλλά δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχουμε βρει. Για μας μία έκπληξη θα ήταν, για παράδειγμα, μία επιγραφή που να μας δηλώνει τον τόπο, δηλαδή, για ποια πόλη πρόκειται. Αυτό θα ήταν ένα τρομακτικό εύρημα για μας. Γιατί για σας μπορεί να μην έχει τόσο μεγάλη σημασία αλλά έχει για μας. Να ξέρουμε δηλαδή ποια πόλη σκάβουμε. Τώρα λέμε το Άργος, υποθέτουμε ότι μάλλον πρέπει να είναι το αρχαίο Άργος αλλά 100% βέβαιοι, δεν είμαστε. Έχουμε μόνον ενδείξεις, οι οποίες προέρχονται από την φιλολογική μαρτυρία. Δεν έχουμε την απόδειξη.
Cyberότσαρκα: Γεωγραφικά, μέχρι που φτάνουν τα ευρήματα;
Δ.Δαμάσκος: Θεωρούμε ότι όλη η περιοχή της Παραβέλας, λίγο πολύ έχει δείγματα κατοίκησης, που μπορεί να είναι απλές κεραμίδες ή νομίσματα, που βρίσκονται συνέχεια από τους αγρότες μετά το όργωμα. Μπορεί να είναι αρχαίων χρόνων, βυζαντινών, μπορεί και νεότερων. Αυτό που θέλουμε εμείς να δούμε είναι, εάν στην περιοχή, τουλάχιστον της Παραβέλας, έχουμε δείγματα κατοίκησης στους προχριστιανικούς χρόνους. Προς το παρόν λέμε ρωμαϊκά, βυζαντινά, μετά Χριστόν. Αν έχουμε και προ Χριστού αυτό δεν το ξέρουμε.
Cyberότσαρκα: Γνωρίζουμε πότε κατοικήθηκε η περιοχή για πρώτη φορά; Από το Άργος Ορεστικό πήγαμε στη Διοκλητιανούπολη; Οι μεταβάσεις από εποχή σε εποχή πως έγιναν;
Δ.Δαμάσκος: Ξέρουμε από άλλες ανασκαφές, Δισπηλιό για παράδειγμα, ότι η ευρύτερη περιοχή κατοικείτο προ Χριστού. Δεν ξέρουμε όμως στην περιοχή εδώ, πότε έφτασαν οι πρώτοι Μακεδόνες. Έχουμε να κάνουμε με έναν πληθυσμό, ο οποίος αναγκάζεται να μετακινείται από περιοχή σε περιοχή, λόγω των εξωτερικών ιστορικών συνθηκών κι οι εξωτερικές συνθήκες είναι, όπως σας είπα, οι επιδρομές στα τέλη του 3ου αιώνα. Επιδρομές που λαμβάνουν χώρα σε όλα τα Βαλκάνια. Κατεβαίνουν δηλαδή οι επιδρομείς προς τα κάτω, καταστρέφουν την Αθήνα, την Κόρινθο, επομένως είναι πολύ λογικό να καταστρέψουν και μία μικρή πόλη, ό,τι βρουν μπροστά τους και το Άργος ή την όποια πόλη εδώ. Και το αντίστοιχο έγινε και με την Διοκλητιανούπολη δύο αιώνες αργότερα, στα τέλη του 5ου αιώνα. Έχουμε πάλι επιδρομές από τον Βορρά και γι’ αυτόν τον λόγο, μερικές δεκαετίες αργότερα, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός, αποφασίζει τη μεταφορά της πόλης από τη Διοκλητιανούπολη στη σημερινή Καστοριά, οπότε εδώ, σταματάει κάθε δραστηριότητα οικοδομική. Οι κάτοικοι της περιοχής πηγαίνουν στην Καστοριά γιατί είναι φυσικό φρούριο. Έχουνε τη λίμνη που μπορούν να ελέγξουνε ποιος μπαίνει, ποιος βγαίνει κι έτσι δεν ξέρουμε τι γίνεται μετά την εποχή του Ιουστινιανού στην περιοχή της Διοκλητιανούπολης. Αλλά αυτό είναι θέμα των βυζαντινών αρχαιολόγων. Τώρα δεν έχουμε μαρτυρίες για τα προρωμαϊκά χρόνια. Θα θέλαμε πάρα πολύ να έχουμε. Αυτό θα ήταν σημαντικό γιατί θα δήλωνε συνέχεια της κατοίκησης των Μακεδόνων αλλά δεν μπορούμε να το πούμε σήμερα. Ίσως αυτό να μπορούμε να το πούμε μετά από μερικά χρόνια.
Cyberότσαρκα: Η φετινή ανασκαφή πότε ολοκληρώνεται;
Δ.Δαμάσκος: Ολοκληρώνεται αύριο, μεθαύριο φεύγουμε. Είμαστε στο κλείσιμο της ανασκαφής, γίνονται οι τελευταίες φωτογραφήσεις και καταγραφές των ευρημάτων, οι αποτυπώσεις όσων έχουμε βρει. Κλείνουμε κι ελπίζουμε να έρθουμε πάλι αρχές Ιουλίου του 2010. Φέτος ήταν το άνοιγμα της ανασκαφής. Ήταν μικρό το χρονικό διάστημα, γιατί δεν μπορούσαμε διαφορετικά. Ήρθαμε για να δούμε τι γίνεται, να ανοίξουμε κάποιες τομές. Του χρόνου καλώς εχόντων, θα έρθουμε για έναν, ενάμισι μήνα. Αν τα πράγματα πάνε καλά, κι έχουμε χέρια και τα κατάλληλα κονδύλια, θα ξανάρθουμε για να προχωρήσουμε και να κατέβουμε ακόμα πιο κάτω.
Cyberότσαρκα: Με τη φύλαξη του χώρου τι γίνεται;
Δ.Δαμάσκος: Μένει ως έχει η περίφραξη, δεν υπάρχει καμία άλλη δυνατότητα, ούτως ή άλλως. Εδώ και 20 χρόνια, μετά το πέρας της ανασκαφής του Παπαζώτου, το οικόπεδο περιφράχθηκε. Το ρωμαϊκό κτίριο βρίσκεται όλο μέσα στην περίφραξη. Απ’ έξω δεν υπάρχει τίποτα. Η περίφραξη απλώς προσπαθεί να διαφυλάξει τις αρχαιότητες τις ανασκαμμένες, ό,τι δηλαδή έσκαψε ο Παπαζώτος. Ό,τι έχουμε βγάλει εμείς, φεύγοντας, το προστατεύουμε. Κλείνουμε τα σκάμματα, τα καλύπτουμε με χώμα, ώστε να μην έχουμε προβλήματα από τις βροχές και τα χιόνια και τα ξανανοίγουμε του χρόνου. Κάποια σκάμματα έχουνε κλείσει οριστικά, άλλα όμως θα συνεχιστούν, θα κατέβουμε δηλαδή, ακόμη πιο κάτω.
Cyberότσαρκα: Επειδή προφανώς κάποιοι θα είδαν τις ανασκαφές, όπως κι εμείς άλλωστε, υπάρχει περίπτωση να ανοίξει η όρεξη σε αρχαιοκάπηλους;
Δ.Δαμάσκος: Αυτό είναι κάτι που αν πρόκειται να συμβεί, δεν μπορούμε να το αποτρέψουμε. Ο χώρος αυτός είναι περιφραγμένος έτσι 20 χρόνια και όποιος θέλει να μπει, μπορεί να μπει. Δεν χρειάζεται εμάς για να σκάψει. Αυτό είναι δεδομένο. Έγιναν κάποιες ανασκαφές, κλείσανε, τα ευρήματα έφυγαν. Από κει και πέρα, αν θέλει κάποιος να σκάψει, μπορεί να το κάνει οποιαδήποτε στιγμή. Δεν περιμένει εμάς. Είμαστε και σε ήδη γνωστό χώρο, να πω ότι πήγαμε να σκάψουμε 500 μέτρα πιο κάτω, θα πει κάποιος "ααα... εδώ κάτι γίνεται...". Τα μνημεία στην Παραβέλα είναι γνωστά 20 χρόνια τώρα.
Cyberότσαρκα: Οι αρχαιοκάπηλοι όμως, πολλές φορές καταστρέφουν και τα μνημεία.
Δ.Δαμάσκος: Είναι μια δραστηριότητα που δεν μπορεί κανείς να αποφύγει. Δεν μπορεί να παρεμποδίσει τη δράση των ανθρώπων που είτε σκάβουν τα χωράφια τους και βρίσκουν αρχαία και τα κρατάνε για τον εαυτό τους, είτε πάνε με μηχανήματα ή τσάπες και σκάβουνε και κάνουνε τρύπες. Θεωρώ ότι την αρχαιοκαπηλεία δεν μπορεί κανείς να την πατάξει σε βάθος. Αυτό νομίζω δεν γίνεται. Και κάποιος που έχει ένα οικόπεδο θα σκάψει, κάτι μπορεί να βρει. Δεν είναι δεδομένο ότι όλοι θα το παραδώσουνε στην αρχαιολογική υπηρεσία. Υπάρχει βέβαια κι αυτό το ενδιαφέρον, εξιτάρει πάρα πολύ κόσμο. να σκάψουμε, να δούμε, επειδή εδώ έχει αρχαία, γιατί είχαμε ακούσει από τους προπαππούδες μας ότι εδώ έβρισκαν πέτρες, νομίσματα χρυσά, χάλκινα ή οτιδήποτε άλλο. Επομένως είναι και η περιέργεια των ανθρώπων, είναι ένα έμφυτο συναίσθημα, τι έχει εδώ τώρα, για να δούμε... Πάρα πολλοί θεωρούν ότι οι αρχαιολόγοι έρχονται 2-3 εβδομάδες, σκάβουνε, τα βρίσκουνε όλα και μετά μπορούν μέσα σε 5 χρόνια να βρουν μια ολόκληρη πόλη ή τάφους μεγάλους. Οι ανασκαφές στο Δισπηλιό για παράδειγμα, κρατούν δεκαετίες όπως και σε άλλες περιοχές επίσης και πάλι έχουμε προβλήματα ερμηνείας, ταύτισης και κάθε χρόνο προκύπτουν νέα δεδομένα, τι σκάψαμε, τι βρήκαμε, πως τα ερμηνεύουμε, πότε τα χρονολογούμε. Δεν είναι δεδομένο ότι κι εμείς ξέρουμε τα πάντα. Ερχόμαστε σε μία νέα περιοχή που πρέπει να δούμε πως δρούσαν οι άνθρωποι, πως ζούσαν, τι έχτιζαν, τι έκαναν, τι τους άρεσε. Για παράδειγμα, γιατί επιστρέφουν οι Βυζαντινοί στην Παραβέλα; Γιατί χτίζουν επάνω;
Cyberότσαρκα: Πως αντιμετωπίζετε εσείς οι αρχαιολόγοι όσους σας ρωτούν για τουριστική αξιοποίηση των αρχαιοτήτων;
Δ.Δαμάσκος: Ξέρω περιπτώσεις πανεπιστημιακών, οι οποίοι έφυγαν από μία περιοχή τρέχοντας, γιατί η πίεση από την τοπική κοινωνία ήταν τέτοια, που δεν μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους. Έκλεισαν την ανασκαφή και είπαν δεν ξαναπατάμε. Επειδή θα βρεις τρία μάρμαρα ή δύο κεραμίδες δε σημαίνει ότι θα κάνεις κάτι. Τέτοια ευρήματα δεν μπορείς να τα βγάλεις καν σε μουσείο. Το μουσείο του Άργους Ορεστικού που θα ανοίξει, καλώς εχόντων των πραγμάτων τους επόμενους μήνες, δεν θα έχει τίποτα από όλα αυτά. Όλα αυτά πηγαίνουν στις αποθήκες και είναι μόνο για μελέτη των αρχαιολόγων. Δεν έχουν κανένα απολύτως ενδιαφέρον για τον υπόλοιπο κόσμο.
Cyberότσαρκα: Επομένως, να μην σας ρωτήσουμε αν υπάρχει περίπτωση μελλοντικά, να αξιοποιηθεί τουριστικά η Παραβέλα...
Δ.Δαμάσκος: Θα περάσουνε χρόνια ώστε να μπορούμε να πούμε ότι έχουμε βάλει έναν τουριστικό προορισμό στον χάρτη. Υπάρχει και η Διοκλητιανούπολη. Όποιος θα περάσει από την περιοχή, αν θέλει, αν έχει ενδιαφέρον, μπορεί να σταματήσει στη Διοκλητιανούπολη, στα τείχη, αλλά έτσι όπως είναι η Διοκλητιανούπολη τώρα, είναι πολύ δύσκολο. Μόνον κάποιος ο οποίος είναι πάρα πολύ υποψιασμένος, θα έρθει στο Άργος για να δει την Διοκλητιανούπολη, αποκλειστικά γι’ αυτό, θα πρέπει να έχει ένα πολύ εξειδικευμένο ενδιαφέρον. Επομένως, μόνον αν πάνε τα πράγματα καλά κι έχουμε σημαντικά ευρήματα, κι εννοώ πολλά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, δηλαδή, να μπορούμε να πούμε ότι εδώ έχουμε μια μεγάλη μακεδονική πόλη, ένα δεύτερο Δίον για παράδειγμα. Τότε μόνον θα μπορέσουμε να μιλήσουμε για σημαντική τουριστική αξιοποίηση. Θα πρέπει να περάσουνε πολλά χρόνια για να εντοπίσουμε κάτι σημαντικό, ώστε να τραβήξει τον κόσμο, το ενδιαφέρον των τουριστών. Αυτό που προσπαθούμε τώρα εμείς, είναι να βάλουμε το Άργος στον χάρτη της αρχαιολογικής κοινότητας, δηλαδή να πούμε ότι στο Άργος υπήρχε ένας σημαντικός οικισμός, μια πόλη κι από κει και πέρα να προκαλέσουμε συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα, για το τι έχουμε εδώ στην περιοχή και μετά σιγά σιγά θα έλθει και ο τουρισμός. Εάν, επαναλαμβάνω, τα πράγματα πάνε καλά...
Είναι γεγονός πλέον πως το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων για το Άργος Ορεστικό αναθερμαίνεται. Με βάση και τα λεγόμενα του κ. Δαμάσκου, η "ακινησία" όλα αυτά τα χρόνια δεν είχε να κάνει με το ότι η περιοχή υστερεί σε αρχαιολογικό πλούτο... Απλώς δεν υπήρξε το κατάλληλο ενδιαφέρον από κάποιον φορέα της αρχαιολογίας. Τώρα που αυτό ήρθε, θεωρούμε χρέος μας να προβάλουμε τις προσπάθειες που γίνονται αλλά και να τις στηρίξουμε στο μέλλον με όποιον τρόπο μπορούμε. Πρόκειται για ανθρώπους που το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον αλλά και το πηγαίο μεράκι, τους έφερε από μακριά για να ανακαλύψουν τι κρύβει η γη της Ορεστίδας. Το σίγουρο είναι πως βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή - και εδώ να σημειώσουμε ξανά πως μιλάμε για το αρχαίο Άργος Ορεστικόν και όχι για την Διοκλητιανούπολη - καθώς το ταξίδι στο μακρινό παρελθόν, που ενσαρκώνεται μέσα από τις ανασκαφές, μόλις ξεκίνησε... Ένα ταξίδι συναρπαστικό σε ένα πεδίο σχετικά παρθένο και πολλά υποσχόμενο.
Αφού ευχαριστήσουμε τον κ. Δαμάσκο για την πολύ καλή συνεργασία που είχαμε, να ευχηθούμε στην ομάδα που συντονίζει τόσο αυτός, όσο και ο κ. Πλάντζος, όλα να πάνε καλά και το καλοκαίρι που μας έρχεται να έχουμε ακόμα περισσότερα στοιχεία στα χέρια μας για τα καλά κρυμμένα μυστικά του τόπου μας...
Σχετικοί σύνδεσμοι:
Ανασκαφή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο Άργος Ορεστικόν
Σημείο συνάντησης των μελών της Πανεπιστημιακής Ανασκαφής στο Άργος Ορεστικόν
Argos Orestikon Excavation - facebook
Σχετική συζήτηση στο φόρουμ της Cyberότσαρκας
* Η δεύτερη ανασκαφική περίοδος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο Άργος Ορεστικό, με τη συμμετοχή φοιτητών, προγραμματίζεται για το διάστημα από 5 Ιουλίου εώς 15 Αυγούστου 2010.
Τελευταία ανανέωση: Δευτέρα 05.07.2010 - 08:00